Tədqiqatçılar zehni qabiliyyətlərin digər beyin strukturları ilə əlaqəli olacağını fərz etsələr də, nəticələr onları təəccübləndirib.
Ucnoqta.az xəbər verir ki, "Cerebral Cortex" jurnalı, Leibniz İş Mühiti və İnsan Faktorları Tədqiqat Mərkəzinin (Almaniya) alimlərinin genlərin beyin strukturuna və zəkasına necə təsir etdiyini anlamağa çalışdıqları böyük bir tədqiqatın nəticələrini dərc edib. Neyroalim Kristina Stammenin rəhbərlik etdiyi bir qrup, irsiyyət və idrak qabiliyyətləri arasındakı əlaqənin beyin bölgələrini birləşdirən ən incə liflər olan sinir proseslərinin sıxlığı ilə izah edilə biləcəyini kəşf edib.
Beyin quruluşu zəkanı izah edəndə
Beynin ağ maddəsi, sinir siqnallarının bölgələri arasında ötürüldüyü ünsiyyət yolları şəbəkəsidir. Bu əlaqələrin effektivliyi insanın nə qədər tez düşündüyünü və tapşırıqları nə qədər yaxşı yerinə yetirdiyini müəyyən edir.
Əvvəllər ağ maddə strukturunu qiymətləndirmək üçün beyin toxumasında su molekullarının hərəkətini ölçən fraksiya anizotropiya adlanan bir metoddan istifadə olunurdu. Daha yüksək ballar daha yaxşı idrak funksiyası ilə əlaqələndirilirdi, lakin metod bunun arxasında nəyin dayandığını - neyron əlaqələrinin sıxlığını, onların istiqamətini və ya siqnal ötürülməsini sürətləndirən miyelin örtüyünü (neyronlarımızın ətrafındakı spiral) aşkar etmədi.
Yeni tədqiqat daha dərindən araşdırdı. Alimlər NODDI (neyrit sıxlığı və istiqamət indeksi) və miyelin suyunun xəritələşdirilməsi kimi müasir neyrogörüntüləmə üsullarından istifadə etdilər. Bu, onlara beyin quruluşunu misli görünməmiş dəqiqliklə araşdırmağa imkan verdi.
500 iştirakçı və bir ortaq amil
Təcrübədə əsasən tələbələr olan 500-dən çox sağlam gənc iştirak edib. Onların hamısı yaddaş, məntiq, düşüncə sürəti və ümumi bilikləri ölçən zəka testlərindən keçdi. Bu məlumatlara əsasən, sözdə g-faktor və ya inteqrasiya olunmuş zəka metrikası hesablandı.
Hər bir iştirakçı həmçinin yanağının içərisindən götürülmüş DNT nümunəsi təqdim etdi. Genetik analizə əsasən, tədqiqatçılar minlərlə kiçik genetik variasiyanın birləşmiş təsirini əks etdirən poligen zəka balını təyin etdilər. Daha sonra MRT məlumatları genetik və idrak göstəriciləri ilə müqayisə edildi.
Beyin müayinələri nəyi ortaya qoydu
Nəticələr maraqlı idi. Daha yüksək genetik zəkaya malik insanlarda ağ maddənin bir neçə sahəsində neyron proseslərinin sıxlığı daha yüksək idi. Üstəlik, zehni qabiliyyətlərdəki fərqləri izah edən miyelinləşmə dərəcəsi və ya lif oriyentasiyası deyil, məhz bu xüsusiyyət idi.
Ən vacib əlaqələr dil, yaddaş və idrak nəzarətindən məsul olan sahələr - xüsusən də üstün uzununa və açılmamış fasikulyarlar, eləcə də sinqulyat girus arasında idi.
"Görürük ki, genetik fərqlər beynin məlumat mübadiləsi apardığı neyron yollarının nə qədər sıx təşkil olunmasına təsir göstərə bilər. Bu sıxlıq isə öz növbəsində ümumi zəka ilə əlaqələndirilir", - deyə Stammen izah etdi.
Başqa sözlə, həlledici rol oynaya biləcək siqnal ötürülməsinin sürəti deyil, beyin bölgələri arasındakı "naqillərin" sayıdır. Onlar nə qədər çox olarsa, informasiya emalı üçün mümkün yollar bir o qədər çox olar və düşüncə daha çevik olar.
Gözlənilməz tapıntılar
Alimlər sinir liflərini izolyasiya edən və impuls ötürülməsini sürətləndirən bir maddə olan miyelinin əhəmiyyətli rol oynayacağını gözləyirdilər. Lakin nümunə götürülmüş gənclərdə miyelinləşmə dərəcəsi ilə zəka arasında heç bir əlaqə tapılmadı.
"Bu nəticə bizi təəccübləndirdi... mielinləşmədəki fərqlərin idrak fərqlərinin əsasında dayandığı düşünülürdü. Lakin məlum oldu ki, əsas amil siqnal sürəti deyil, neyron əlaqələrinin sayı ola bilər", - deyə Stammen etiraf etdi.
Genetika, Beyin və Davranış
Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, aşkar edilən təsir kiçik olsa da, statistik cəhətdən əhəmiyyətlidir. Bu, genetik fərqlərin beyin arxitekturasına və nəticədə zehni qabiliyyətlərə necə təsir etdiyini daha yaxşı başa düşməyimizə kömək edir.
Əhəmiyyətli olan odur ki, bu, "zəka geni" deyil, hər biri kiçik bir töhfə verən çoxsaylı genetik variantlardır. Birlikdə, onlar idrak funksiyalarının inkişaf etdiyi bioloji təməli təşkil edirlər.
"Məlumatlarımız göstərir ki, ağ maddə neyrit sıxlığı genlər və zəka arasındakı əlaqəni qismən izah edir", - deyə Stammen qeyd edir.
Alimlər ümid edirlər ki, gələcəkdə genləri, beyni və davranışı vahid bir sistemə birləşdirən daha dəqiq modellər qura biləcəklər.